Bu kilsənin barəsində yazıblar ki, 1898-ci ildə tikilib və Qarabağ zonasında ənənəvi alban dini memarlıq məktəbinin elementlərini özündə ehtiva edir.
Lakin kilsənin diqqətlə araşdırdıqda onun alban memarlıq üslubunun korlanaraq erməni kilsəsi kimi qələmə verilməsi cəhdi hiss olunur. Daşlar iki və üç formadadır
Kilsənin tikilmə üslubuna baxan kimi dərhal bilinir ki, bu tikililər o dövrdə Günəşə ibadət edən albanlar tərəfindən, yəni hələ xristianlığın tam mənimsənilmədiyi və səma cisimlərinə ibadətlə qarışdırıldığı dövrlərdə tikilib. Qapı və pəncərələri gündoğan tərəfədir. Erməni kilsələrinin əsas qapısı və pəncərələri elə tikilir ki, ora Günəş şüası düşməsin. Çünki onlar işığa yox, zülmətə xidmət ediblər. Çox az adam bilir ki, ermənilər öz kilsələrində şeytana ibadət məqsədilə insan qurbanları kəsiblər. Buna görə də qapı-pəncərələri qaranlıq olan tərəfə tikiblər ki, onları görən olmasın.
Alban memarlıq üslubunun bütün ornamentlərində isə atəşpərəstliyin təzahürləri, göy cisimlərinə ibadətin motivləri öz əksini tapır. Bu cəhət erkən xristianlıq dövrü Alban xaçlarında da özünü göstərir. Divarlara diqqətlə baxanda və kilsənin tikiliş formatına baxanda hiss edilir ki, onun ilkin formasında astroloji elementlərə müraciət edilib.
Birinci: Bünövrəsi Alban memarlıq üslubuna aid möhkəm bazalt daşlardan ibarətdir. Kilsənin ilkin qapısı sanki sökülüb və başqa yerdən üzərində erməni xaçı olan formada qapı düzəllib və erməni əlifbası ilə abidəyə müdaxilələr edilib.
İkinci : Burada erməni katolik kilsəsinin təsirini görmək olar. Çünki kilsədə sütunlarda ortodoks kilsəsinə xas olmayan elementlər var.
Üçüncü: Kilsə memarlığına erməni Qriqoryan kilsəsinin simvollarının zorla müdaxilə edilməsinin şahidi olmaq olar. Çünki divardakı qədim daşlar və sonradan ora müdaxilə ilə əlavə edilən xaç işarələri materialları arasında ən azı iki- üç yüz il fərqi hiss etmək olar..
Hesab edirəm ki, burada kilsə təmiri 1898-ci ildə edilib. Ondan öncə burada qədim alban memarlıq üslubunda tikilən məbəd olub.
Ermənilərin iddia etdikləri kimi qriqoryan deyil..Onlar saxtakarlıq edərək kilsəyə qədimliyi sübut olunmayan xaç işarələri əlavə ediblər. Bu xaç işarələrinə baxan kimi onun materialı və divara əlavə edilən yazı üslubundan məlum olur ki, 18- əsrin sonu, 19-cü əsrin əvvəllərinə heç bir aidiyyatı yoxdur
Saxta müdaxilə ediblər kilsəyə və iddia edirlər ki, guya bura ermənilərə məxsusdur.
Kilsənin inşaat texnikası əksər Alban kilsələrinin inşaat texnikasına uyğun olaraq kobud daş və əhəng məhlulu hörgüsünə əsaslanır. Kilsə qərb tərəfdə yerləşən bir girişə malik olmuşdur. Erməni kilsələrində isə daima iki giriş və bır əlavə gizli çıxış olub.
Hesab edirəm ki, burada daşların və sonradan müdaxilə edilən hissələri labaratoriya analizini etdikdən sonra tam əminliklə buranın erməni və onların qriqoryan məzhəbinə aid olmadığını sübut etmək olar..
Prof. Dr. Zaur Aliyev
Şərhlər