Qaynarinfo xəbər verir ki, bu fikirlər Rusiyanın tarixi, xüsusən də Şimali Qafqaz üzrə ixtisaslaşmış tarixçi Kristian Ostholdun "Neue Zürcher Zeitung” üçün yazdığı məqalənin başlığıdır.

Həmin məqaləni təqdim edirik:

Soyuq müharibənin başa çatmasından otuz il keçməsinə baxmayaraq, Avropa yenidən uzun müddət ağlasığmaz sayılan bir senariyə — Rusiyanın genişmiqyaslı hücumuna hazırlaşır. Qitə fövqəladə vəziyyətə hazırlaşır, hərbi layihələr üçün milyardlarla vəsait ayrılır. Lakin tarixə nəzər saldıqda bu ehtimalların nə qədər əsaslı olduğu sual altına düşür. Moskvanın böyük qələbələri həmişə eyni sxem üzrə baş verib – canlı qüvvədə, texnikada və atəş gücündə əzici üstünlük.

İkinci Dünya Müharibəsi qədər hərbi tarixşünaslığa təsir edən başqa bir hadisə yoxdur. 1939–1945-ci illərdə miflər formalaşdı və eyni zamanda təkzib edildi. Bu, yalnız alman blitskriqinin məğlubedilməzliyi əfsanəsinə deyil, həm də milyonlarla qurban verməsinə baxmayaraq, tarixdə ən böyük hərbi əməliyyatları həyata keçirən Qırmızı Ordunun qəhrəmanlıq obrazına da aiddir.

Sovet tarixşünaslığı bu əsasda bu gün də Rusiyada dəyişməz həqiqət kimi qəbul edilən bir rəvayət yaratdı — Hitler üzərində qələbə Moskva (1941), Stalinqrad (1942/43) və Kursk (1943) döyüşlərində əldə olunmuş həlledici uğurlarla mümkün oldu.

Bu şərh qəhrəmanlıq narrativinə daxil edilib — guya Qırmızı Ordu əla rəhbərlik sayəsində qalib gəlib. Lakin tənqidi təhlil ciddi uyğunsuzluqları üzə çıxarır və bu nəticələrin müasir dövrə də tətbiq olunmasına imkan verir.

Dayandırılan hücum

1941-ci il noyabrın 29-da Vermaxtın 4-cü tank diviziyasının qabaqcıl hissələri Moskva ətrafındakı Ximki rayonuna çatanda "Mərkəz” qrupunun arxasında artıq bir neçə həftəlik qanlı döyüşlər dayanırdı. Oktyabrın 2-də Vermaxt "Tayfun əməliyyatı” adlandırılan həlledici hücuma başlamışdı. Təxminən 1,9 milyon əsgər, 1700 tank və 1400-ə yaxın təyyarə ilə Sovet paytaxtı işğal edilməli və Şərq cəbhəsində müharibə bitməli idi.

Lakin reallıq fərqli oldu: hərçənd general Quderian və Xotun rəhbərlik etdiyi 2-ci və 3-cü tank qrupları Vızma və Bryanskda 13 sovet diviziyasını məhv etdilər, erkən gələn qış hücumu dayandırdı və tükənmiş Vermaxt qoşunları Moskvaya daxil ola bilmədi.

Bu vəziyyətdə, 5 dekabrda başlayan Sovet əks-hücumu Vermaxtı qəfil yaxaladı və onu 250 kilometr qərbə geri çəkilməyə məcbur etdi. Qırmızı Ordunun bu uğuru əməliyyat üstünlüyünə deyil, təxminən 4 milyon əsgər itkisinə baxmayaraq, Uzaq Şərqdən gətirilmiş, yaxşı silahlanmış və qış döyüşləri üçün hazırlıqlı təxminən bir milyon Sibir diviziyasının istifadəsinə əsaslanırdı.

Bununla yanaşı, Moskvadan daha vacib olan, böyük itkilər bahasına olsa da, təsirli olan yeni bir taktikanın tətbiqi idi. Bu taktika Vermaxtı uzun sürən döyüşlərə cəlb etmək və sonra təzə qüvvələrlə əks-hücumla onu məhv etməkdən ibarət idi. Bu taktikanın nə qədər səmərəli olduğu sonradan Sovet qəhrəmanlığının simvoluna çevrilmiş Stalinqrad döyüşündə özünü göstərdi.

Lakin əvvəlcə bu, aydın deyildi. SSRİ-nin cənubunda əvvəlki ilin mənzərəsi təkrarlanırdı. 1942-ci il iyunun 28-də təxminən 900 min nəfərlik "Cənub” qrupunun yay hücumu başladı. Məqsəd Maykop, Qroznı və Bakının neft yataqlarını ələ keçirmək idi. Avqustadək Vermaxt sürətlə irəlilədi, dörd Sovet ordusunu darmadağın etdi və 1,2 milyonadək Qırmızı Ordu əsgərini sıradan çıxardı.

Avqustda, əsas qüvvələrdən təcrid olunmuş 6-cı ordu nəhayət Stalinin şərəfinə adlandırılmış Stalinqrad şəhərinə çatdı. Noyabrın əvvəlində şəhərin Volqanın qərbindəki əksər hissəsinə nəzarət edilirdi. Lakin bu vəziyyətdə belə Qırmızı Ordu mövqelərini qoruyub saxladı.

Sibirdən, Uraldan və Mərkəzi Asiyadan 1 milyondan çox əsgər, 900 tank və 13 min top gətirən Sovetlər tükənmiş Vermaxt qoşunlarını mühasirəyə aldı. 1943-cü il yanvarın 30-da qalan alman qüvvələri təslim oldu və feldmarşal Fridrix Paulus əsir alındı. Beləliklə, aydın oldu ki, maddi və say üstünlüyü uğurun açarı imiş.

Tarixdə ən böyük texnikalı döyüş

1943-cü ildən etibarən Qırmızı Ordu demək olar ki, bütün irimiqyaslı hücum əməliyyatlarında açıq şəkildə üstün idi. 1941–1945-ci illər arasında SSRİ ildə orta hesabla 30 200 tank istehsal edirdi ki, bu da Şərq cəbhəsində strateji üstünlüyü daha da möhkəmləndirirdi. Bu, xüsusən 5 iyul–23 avqust 1943-cü il Kursk döyüşündə özünü göstərdi. Bu döyüş texnikadan istifadə baxımından tarixdə ən böyük döyüş hesab olunur.

Vermaxt son dəfə Şərq cəbhəsində nəhəng silahlı qüvvələri səfərbər edə bildi. "Mərkəz” ordusunun 900 min əsgəri 2700 tank və 2000 təyyarə ilə, Qırmızı Ordunun 1,9 milyon əsgəri qarşısında idi. Sovetləri isə 5000 tank, 25 000 top və 3000 təyyarə dəstəkləyirdi.

Böyük itkilərə baxmayaraq (məsələn, 5-ci Qvardiya tank ordusu texnikasının yarıdan çoxunu itirdi), SSRİ həlledici qələbə qazandı. Qələbəyə yalnız almanların planlarının öncədən bilinməsi deyil, həm də canlı qüvvə və tanklarda iki dəfədən artıq üstünlük təsir göstərdi.

Sovet müharibə üsulunun səmərəsizliyini dərk etmək üçün tarixçi Enn Epplebaumun "Iwans Krieg” kitabındakı nəticələrə baxmaq kifayətdir. O yazır ki, 1941-ci il iyunun 22-dən müharibənin sonunadək Vermaxt Qırmızı Ordunun bütün şəxsi heyətini iki yarım dəfə məhv edib.

Bu nəticə göstərir ki, Sovet İttifaqının maddi üstünlüyü sürətli qələbə üçün zəmanət deyildi. Bu, artıq 1939–1940-cı illərdəki Finlandiya ilə Qış müharibəsində sübut olunmuşdu.

760 minlik Sovet qoşunlarının say və texnika baxımından əzici üstünlüyünə baxmayaraq, cəmi 300 minlik, zəif silahlanmış və tank əleyhinə müdafiəsi olmayan fin qüvvələrinə qarşı 390 mindən çox sovet əsgəri itirilmişdi.

Bu tarixi paralellər bu gün də aktualdır: Ukrayna müharibəsi göstərdi ki, həmin model indi də davam edir.

Bu gün də Rusiya ordusu taktiki hiylə ilə uğur qazanmaqda çətinlik çəkir. Bütün ərazi qazancları texnoloji, maddi və say üstünlüyü sayəsində əldə olunub.

Eyni zamanda, demək olar ki, bütün qələbələr böyük itkilərlə müşayiət olunur. İrimiqyaslı əməliyyatların koordinasiyasında çatışmazlıqlar var.

Bu, təkcə Kiyevə ilk hücumun uğursuzluğunda deyil, həm də 2024-cü il avqustun 6-da Kursk vilayətində Ukraynanın hücumu zamanı da özünü göstərdi. Yerli üstünlüyə, artilleriyanın kütləvi istifadəsinə və 10 min şimal koreyalı əsgərin dəstəyinə baxmayaraq, Rusiya ordusuna nizam yaratmaq üçün demək olar ki, yarım il lazım oldu.

Gizli müharibə

Avropadakı təhlükəsizlik ekspertləri Rusiyanın 2030-cu ilədək genişmiqyaslı hücuma başlaya biləcəyini proqnozlaşdırsa da, Kreml öz imkanlarının həddini anlayır.

NATO ilə birbaşa toqquşma hərbi baxımdan məntiqli deyil — əhali və iqtisadi güc nisbəti 5,2-yə qarşı 13,2-dir. Avropanın aktiv hərbi qüvvələrinin sayı Rusiya ordusundan üç dəfə çoxdur. Buna görə də Moskva artıq çoxdan mübarizəni başqa bir sahəyə — Avropadakı gizli müharibəyə yönəldib.

2023-cü ildən etibarən Rusiya hərbi kəşfiyyatı QRU rəhbərliyi altında sistemli kölgə müharibəsi aparır və bu fəaliyyət bir ildə demək olar ki, üç dəfə artıb. Hədəflər nəqliyyat yolları, hökumət binaları, kritik infrastruktur və ilk növbədə Ukraynaya silah tədarük edən müdafiə müəssisələridir. Partlayıcılar, yandırıcı maddələr, GPS pozucular, sualtı kabel sabotajları və kiberhücumlar istifadə olunur.

Moskvanın bu tədbirlərlə genişmiqyaslı hərbi əməliyyata hazırlaşdığı sual olaraq qalır.

Yalnız bir şey aydındır: hücum olacağı təqdirdə Baltikyanı ölkələr əsas hədəf ola bilər. Xüsusilə də əhalisinin 85%-i rusdilli olan sərhədyanı Estoniya şəhəri Narva təhlükədədir. Onun işğalı sürətli və demək olar ki, müqavimətsiz baş tuta bilər.

Lakin bundan da təhlükəlisi yaranacaq dilemma olacaq: əgər NATO cavab versə, bu, müharibə deməkdir. Cavab verməsə, alyansın nüfuzu ciddi zədələnəcək.

Alpər