Müasir dövrdə demək olar ki, hər şeyin səsli versiyası mövcuddur. Məlumatları bu qədər asan əldə etməyimizə baxmayaraq, kitab oxumağın nə üçün vacib olması ilə bağlı səsləndirilən fikirlər insanlarda maraq yaradır.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bir dilçi alim oxumaqla dinləmənin beynimizi fərqli şəkildə işlədiyini və bu iki fəaliyyətin bir-birini tam əvəz edə bilmədiyini bildirir.

Hər şeyin səsli hala gəldiyi bir dövrdə niyə hələ də kitab oxumağa ehtiyac var?

Oxumaq və dinləmək beyində fərqli işlər görür

Gəlin bir düşüncə təcrübəsi ilə başlayaq: Gözlərinizi yumun və bir neçə yüz il sonra gələcəyin necə görünəcəyini təsəvvür edin.

İnsanlar artıq qalaktikalararası səyahət edirmi? Bəlkə də onlar kosmik gəmilərdə, sualtı dünyalarda və ya bənövşəyi səmalı planetlərdə yaşayırlar.

İndi isə öz yataq otağınızı gələcəyin bir gənci kimi təsəvvür edin. Çox güman ki, divarda işıldayan bir ekran var. Pəncərədən baxdığınızda Saturna aid halqaları, Neptunun mavi parıltısını və ya okean dibinin möcüzələrini görə bilərsiniz.

Özünüzdən soruşun: O otaqda bir kitab varmı?

İndi gözlərinizi açın. Böyük ehtimalla yaxınlıqda bir kitab görəcəksiniz. Bəlkə komodininizdədir, ya da yatağınızın altında. Bəzi insanların yalnız bir kitabı var, bəzilərinin isə onlarla.

Podcast və audiokitabla dolu bir dünyada belə, hələ də ətrafımızda kitablar var. Niyə? Əgər hər şeyi dinləyə biliriksə, o zaman oxumaq niyə hələ də vacibdir?

Beynin işləmə mexanizması fərqlidir

"The Conversation" platformasında dərc olunan bir məqaləyə görə, beynimiz həm oxuyarkən, həm də dinləyərkən dili başa düşmək üçün oxşar sistemlərdən istifadə edir. Lakin informasiyanın işlənmə üsulu əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir.

Oxuma zamanı beynimiz hərflərin formasını tanıyır, onları səslərə çevirir və mənalarını bir-biri ilə əlaqələndirir. Mətnin quruluşu, nöqtələmə işarələri, paraqraflar, qalın yazılmış sözlər kimi vizual ipucları mənanın daha yaxşı anlaşılmasına kömək edir. Bundan əlavə, oxuma sürətini özümüz müəyyən edə bildiyimiz üçün çətin hissələri təkrar oxuma və ya altından xətt çəkmə imkanı da olur.

Dinləmə zamanı isə beyin danışanın sürətinə uyğunlaşmalıdır. Sözlər axınla səsləndikcə, beyin eşidilənləri yadda saxlamaq və sözlər arasındakı sərhədləri tez müəyyənləşdirmək məcburiyyətində qalır. Eyni zamanda, səs tonu və danışanın kimliyi kimi əlavə informasiyaları da işləyərək ümumi mənanı formalaşdırır.

Dinləmək oxumaqdan çətin ola bilər

Yayğın düşüncənin əksinə olaraq, dinləmək həmişə oxumaqdan daha asan deyil. Xüsusilə mürəkkəb və ya qeyri-adi mövzularla bağlı olan materiallarda dinləmək daha çətin ola bilər.

Məsələn, roman kimi bədii mətnlərdə oxumaqla dinləmək arasındakı fərq az olur. Lakin elmi məqalələr və ya məlumatverici mətnlərdə oxumaq daha səmərəlidir. Oxuma, çətin hissələrə qayıtmaq və diqqəti yenidən cəmləmək imkanı verir, dinləmədə isə bu proses daha çətin və axını pozucu olur.

Digər tərəfdən, disleksiya (oxuma çətinliyi) olan insanlar üçün dinləmək daha rahat və effektiv öyrənmə üsulu ola bilər.

Diqqət yayını dinləməni çətinləşdirir

Tədqiqatlar göstərir ki, insanlar adətən nəsə dinləyərkən eyni anda başqa işlərlə də məşğul olurlar. Məsələn, idman edərkən və ya yemək bişirərkən podcast dinləmək kimi. Bir təcrübədə, eyni mətni oxuyan tələbələrin onu dinləyən tələbələrlə müqayisədə imtahanda daha yaxşı nəticə göstərdiyi məlum olub. Bunun əsas səbəbi isə dinləyən tələbələrin eyni vaxtda bir neçə işlə məşğul olması idi.

Nəticə: Hər ikisi vacibdir, amma fərqli məqsədlər üçün

Nəticə olaraq, oxumaq və dinləmək eyni məqsədə – informasiya əldə etməyə xidmət etsə də, beynin fərqli bölgələrini işə salır. Hər iki fəaliyyətin özünəməxsus üstünlükləri var və biri digərini tamamilə əvəz edə bilmir. Məlumatı daha yaxşı mənimsəmək üçün bu iki üsulun necə işlədiyini başa düşmək və onları düzgün məqsədlər üçün istifadə etmək ən doğru yanaşmadır.

Günay